10راز پنـهان و عجیب ذهن که کمتر کسی به آن توجه می‌کند

بیشترین چیزی که درمورد انسان نمی‌دانیم، مربوط به ذهنمان است. مغز عضوی گیج‌کننده است، درست مثل سوالات زیادی که درمورد زندگی و مرگ، هوشیاری، خواب و خیلی‌های دیگر داریم. در زیر به دانسته‌ها و ندانسته‌های بشر درمورد ذهن انسان اشاره می‌کنیم.

هوشیاری

وقتی صبح از خواب بیدار می‌شوید، ممکن است متوجه شوید که خورشید طلوع کرده است، صدای آواز چند پرنده را بشنوید و حتی وقتی نسیم تازه صبحگاهی به صورتتان می‌خورد، احساس خوشحالی کنید. به عبارت دیگر، شما هوشیارید. این موضوع پیچیده از دیرباز جامعه علمی را درگیر خود کرده است. تنها مدت کمی است که دانشمندان عصب‌شناسی هوشیاری را یک موضوع تحقیقی واقعی قلمداد کردند. بزرگترین چالش آنها توضیح این مسئله بوده است که چطور فرایندهای مغزی موجب بالا رفتن تجربیات فردی می‌شود. دانشمندان تا این لحظه فقط موفق شده‌اند فهرست بلندبالایی از سوالات در این زمینه مطرح کنند.

انجماد عمیق

زندگی جاویدان شاید یک واقعیت نباشد ولی رشته‌ای بسیار پیشگام به نام سرمازیستی توانسته است به بعضی انسان‌ها دو زندگی بدهد. مراکز سرمازیستی مثل بنیاد تمدید عمر آلکور (Alcor Life Extension Foundation) در آریزونا بدن‌هایی را پس از مرگ در خمره‌هایی پر از نیتروژن مایع در دمای منهای ۳۲۰ درجه فارنهایت (منهای ۱۹۵ درجه سانتیگراد) نگهداری می‌کنند.

ایده پشت این کار این است که می‌توان یخ کسی را که از یک بیماری غیرقابل‌درمان مرده است، در آینده که درمانی برای آن یافت شده باشد، باز کرد و دوباره زنده کرد. بدن اسطوره بسکتبال تد ویلیامز (Ted Williams) در یکی از فریزرهای آلکور نگهداری می‌شود. ویلیامز هم مثل بقیه بدن‌ها به صورت کله‌پا قرارگرفته است. در این حالت اگر نشتی یا سوراخی در تانکر ایجاد شود، مغز همچنان در مایع سرد خواهد ماند. هیچیک از بدن‌های سرمازیست‌شده تاکنون زنده نشده‌اند زیرا تکنولوژی آن هنوز وجود ندارد. مثلاً اگر یخ بدن دقیقاً در دمایی که باید، ذوب نشود، سلول‌های فرد تبدیل به یخ شده و خواهند شکست.

اسرار مرگ

زندگی جاودانه فقط در هالیوود امکانپذیر است. ولی چرا انسان‌ها پیر می‌شوند؟ شما با بدنی مجهز به مکانیزم‌های مختلف برای مقابله با بیماری‌ها و آسیب‌دیدگی‌ها به دنیا آمده‌اید، که ممکن است تصور کنید باید بتواند دربرابر سفت شدن مفاصل و سایر بیماری‌ها هم از شما محافظت کند. اما هر چه سن بالاتر می‌رود، مکانیزم بازسازی بدن از شکل خود خارج می‌شود. درواقع، حالت ارتجاعی شما دربرابر آسیب‌های فیزیکی و استرس رو به افول می‌رود.

تئوری‌های مربوط به علت پیر شدن انسان‌ها را می‌توانیم به دو دسته تقسیم کنیم:

۱) پیر شدن مثل سایر ویژگی‌های انسانی می‌تواند بخشی از ژنتیک انسان بوده و برای او فایده‌بخش باشد.

۲) در دیدگاهی که کمتر خوشبینانه است، پیر شدن هیچ دلیلی ندارد و از تخریب سلولی که در طول زندگی فرد ایجاد می‌شود، اتفاق می‌افتد.

بااینحال محققان بر این باورند که علم خواهد توانست پیر شدن را حداقل تا دوبرابر شدن طول عمر انسان‌ها به تعویق بیندازد.

طبیعت دربرابر تربیت

در جنگ طولانی بر سر اینکه آیا افکار و شخصیت‌های ما توسط ژن‌هایمان کنترل می‌شوند و یا محیط زندگی‌مان، دانشمندان شواهدی متقاعد‌کننده جمع‌آوری کرده‌اند که نشان می‌دهد هر دو آنها تاثیرگذار هستند. بررسی ژن‌های فردی، خصیصه‌های مختلفی از انسان‌ها را مشخص کرده است که کنترل بسیار کمی روی آن داریم، بااینحال در بسیاری حوزه‌ها، فشار همسالان یا تربیت خانوادگی تاثیر شگرفی بر شخصیت و رفتارهای ما داشته است.

بازیگوشی فکر

خنده یکی از رفتارهای انسانی است که اطلاعات کمتری درمورد آن وجود دارد. دانشمندان دریافته‌اند که طی یک خنده‌ی خوب، سه بخش از مغز به کار می‌افتد: بخش فکر کردن که کمک می‌کند موضوع آن مسئله خنده‌دار را درک کنید، بخش حرکت که به عضلاتتان می‌گوید حرکت کنند و بخش احساس که آن حس خوشی را ایجاد می‌کند. اما هنوز مشخص نیست که چرا یک نفر به جوک بی‌مزه برادر شما می‌خندد و یک نفر دیگر از تماشای یک فیلم ترسناک قهقهه می‌زند.

جان موریل (John Morreall) که پیشقدم در عرصه تحقیقات مربوط به طنز در کالج ویلیام و مری بوده است، دریافته است که خنده واکنشی بازیگوشانه به ناقضات است، داستان‌هایی که از انتظارات متعارف پیروی نمی‌کنند. محققان دیگر در این عرصه به خنده بعنوان راهی اشاره می‌کنند که به دیگران می‌فهماند این برای «شوخی» است. چیزی که مشخص است این است که: خنده حالمان را بهتر می‌کند.

خط حافظه

فراموش کردن بعضی تجربیات بسیار سخت است، مثل اولین بوسه. ولی انسان چطور این فیلم‌های شخصی را در خود نگه می‌دارد؟ دانشمندان بااستفاده از تکنیک تصویربرداری مغز در حال کشف مکانیزم مربوط به ایجاد و ذخیره خاطرات هستند. آنها دریافته‌اند که هیپوکامپ که در قسمت خاکستری مغز است می‌تواند بعنوان یک جعبه خاطرات عمل کند. ولی این انبار چندان قابل‌تفکیک نیست. مشخص شده است که هم خاطرات درست و هم غلط یک منطقه یکسان از مغز را فعال می‌کنند. برای بیرون کشیدن خاطره واقعی، محققان از شرکت‌کننده‌ها در یک تحقیق خواستند که آن خاطره را در اتفاقات پیرامونی آن تشریح کند، چیزی که اگر آن خاطره غیرواقعی باشد سخت‌تر خواهد بود.

کنترل ماموریت

هسته سوپراکیاسماتیک که در هیپوتالاموس مغز قرار گرفته است، یا همان ساعت بیولوژیکی بدن، برای یک ریتم ۲۴ ساعته برای بدن برنامه‌ریزی می‌کند. مشخص‌ترین تاثیر ریتم شبانه‌روزی چرخه خواب-بیدار است ولی ساعت بیولوژیکی در گوارش، دمای بدن، فشارخون و تولید هورمون‌ها هم نقش دارد.

محققان دریافته‌اند که شدت نور می‌تواند با تنظیم هورمون ملاتونین، این ساعت را به جلو یا به عقب ببرد. بحث اخیر بر سر این است که ایا مکمل‌های ملاتونین می‌توانند از بروز جت‌زدگی (بیخوابی و ناراحتی ناشی از مسافرت طولانی با هواپیما بین مناطق زمانی مختلف) جلوگیری کند یا خیر.

حس فانتومی

برآورد می‌شود که ۸۰ درصد از کسانیکه دچار قطع‌عضو شده‌اند حس‌هایی مثل گرما، خارش، فشار و درد را از عضو از دست رفته تجربه می‌کنند. افرادیکه این پدیده را که «عضو فانتوم» خوانده می‌شود، تجربه می‌کنند، حس‌هایی دارند که انگار آن عضو هنوز بخشی از بدنشان است. یک توضیح در این رابطه می‌گوید محیط اعصاب مربوط به آن عضو، ارتباطات جدیدی با نخاع ایجاد می‌کند و به فرستادن پیام‌هایی به مغز ادامه می‌دهند، انگار عضو از دست رفته هنوز آنجا وجود دارد. یک احتمال دیگر می‌تواند این باشد که مغز طوری ساخته شده است که به صورتی عمل کند که انگار بدن بی‌نقص و کامل است. یعنی یک طرح با کلیه اعضا به صورت سالم در مغز وجود دارد.

خواب

پشه‌ها می‌خوابند، ببرها هم می‌خوابند. انسان‌ها هم که فکر می‌کنند هیچوقت به اندازه کافی نخوابیده‌اند! خواب آنقدر مهم است که بیش از یک چهارم از عمرمان را در آن سپری می‌کنیم. بااینحال دلایل اصلی آن هنوز مشخص نیست.

یک چیز که دانشمندان درمورد آن مطمئنند: خواب برای بقای پستانداران الزامی است. بی‌خوابی می‌تواند منجر به بدخلقی، توهم و در موارد حاد مرگ شود. دو وضعیت خواب داریم: حرکت غیرسریع چشم (NREM) که طی آن مغز فعالیتی با متابولیسم پایین نشان می‌دهد و حرکت سریع چشم (REM) که طی آن مغز بسیار فعال است. بعضی دانشمندان عقیده دارند NREM وقفه‌ای به بدنتان می‌دهد و درمقابل انرژی ذخیره می‌کند، درست مثل خواب زمستانی. REM به منظم کردن حافظه و خاطرات کمک می‌کند. ولی این نظر هنوز اثبات نشده است و رویاهایی که در طول REM دیده می‌شود با خاطرات همخوانی ندارند.

رویای شیرین

اگر بخواهید از ۱۰ نفر سوال کنید که رویا از چه چیز ساخته شده است، احتمالاً ۱۰ پاسخ کاملاً متفاوت دریافت خواهید کرد. دلیل آن این است که دانشمندان هنوز مشغول کشف اسرار خواب هستند.

یک احتمال: رویا با تحریک آمد و شد سیناپس‌ها بین سلول‌های مغزی، مغز را تمرین می‌دهد. تئوری دیگر این است که آدمها درمورد کارها و احساساتی که در طول روز فرصت پرداختن به آن را نداشته‌اند، خواب می‌بینند و این فرایند به محکم کردن افکار و خاطرات آنها کمک می‌کند. به طور کلی، دانشمندان بر این عقیده هستند که خواب دیدن در طول خواب عمیق اتفاق می‌افتد که به آن «حرکت سریع چشم» (REM) هم می‌گویند.